Dłużnik rzeczowy z tytułu hipoteki przymusowej.

Zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka).

Przez ustanowienie hipoteki powstaje odpowiedzialność rzeczowa, która polega na tym, że wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z przedmiotu zabezpieczenia (nieruchomości) bez względu na to, czyją stała się własnością. W przypadku zbycia nieruchomości hipoteka obciąża nadal nieruchomość, która jest jedynie własnością innej osoby.

Dłużnikiem rzeczowym jest zatem właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką.

Nieruchomość może być również obciążona hipoteką na rzecz gminy z tytułu zaległości podatkowych w podatkach stanowiących dochód gminy oraz odsetek za zwłokę od tych zaległości (hipoteką przymusową), o czym można przeczytać we wpisie „Nieruchomość jako przedmiot hipoteki przymusowej”.

Dłużnik rzeczowy odpowiada względem wierzyciela hipotecznego tylko „z rzeczy obciążonej hipoteką”. . Sposób ograniczenia odpowiedzialności dłużnika rzeczowego jest dwojaki: rzeczowy – ograniczający się do nieruchomości obciążonej hipoteką oraz kwotowy – ograniczający się do kwoty hipoteki.

Stosownie do art. 62b § 1 pkt 2 ustawy Ordynacja podatkowa zapłata podatku może nastąpić także przez aktualnego właściciela przedmiotu hipoteki przymusowej, jeżeli podatek zabezpieczony jest hipoteką przymusową. W przypadku zapłacenia przez właściciela przedmiotu hipoteki przymusowej należności zabezpieczonej hipoteką przymusową, organ podatkowy, który ustanowił hipotekę przymusową, wydaje temu właścicielowi zaświadczenie o wysokości zapłaconej należności zabezpieczonej hipoteką przymusową, o czym można przeczytać we wpisie „Dokument do wykreślenia hipoteki przymusowej”.

Egzekucja należności pieniężnych z przedmiotu hipoteki przymusowej może być prowadzona w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (od 2016 r.), chyba że z przedmiotu hipoteki jest prowadzona egzekucja przez sądowy organ egzekucyjny (art. 38a ustawy Ordynacja podatkowa).

Dłużnik rzeczowy może być jednocześnie dłużnikiem osobistym wierzyciela (czyli podatnikiem). Wówczas, dłużnik rzeczowy będąc dłużnikiem osobistym odpowiada nie tylko „z rzeczy”, ale całym swoim majątkiem.