Norma obszarowa gospodarstwa rolnego w podatku rolnym.

Stosownie do art. 2 ust. 1 ustawy o podatku rolnym za gospodarstwo rolne uważa się obszar gruntów użytków rolnych o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej, w tym spółki, nieposiadającej osobowości prawnej.

Nie ma znaczenia dla stwierdzenia, że grunty stanowią grunty gospodarstwa rolnego położenie użytków rolnych na obszarze więcej niż jednej gminy ani to, że nie stanowią zorganizowanej całości. Wystarczy, aby spełniony był warunek normy obszarowej, czyli powierzchnia użytków rolnych przekraczała 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy.

Dla uznania określonych gruntów za gospodarstwo rolne nie jest konieczne, aby stanowiły one zorganizowaną całość, czy też leżały na obszarze jednej gminy, powiatu, czy województwa. Gospodarstwo rolne tworzą bowiem grunty będące własnością lub w posiadaniu jednej osoby, położone na dowolnym obszarze, także wówczas, gdy nie istnieje pomiędzy nimi żadna więź ekonomiczna, oraz nawet wówczas, gdy z uwagi na ich położenie (np. w różnych gminach) nie mogą one stanowić zorganizowanej całości (wyrok NSA z 22 października 2015 r. sygn. akt I GSK 8/14).

Czy do normy obszarowej gruntów gospodarstwa rolnego należy doliczyć grunty dzierżawione na podstawie umów dzierżawy, które nie zostały zawarte stosownie do przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników lub przepisów dotyczących uzyskiwania rent strukturalnych? Są to typowe umowy dzierżawy, zawarte w trybie przepisów Kodeksu cywilnego. Dzierżawca nie jest podatnikiem podatku rolnego od tych gruntów.

Na tak postawione pytanie odpowiedział WSA w Gliwicach w wyroku z 21 grudnia 2023 r. sygn. akt I SA/Gl 957/23 przywołując rozważania dotyczące możliwości zaliczenia powierzchni dzierżawionych gruntów do normy obszarowej, o której mowa w art. 2 ust. 1 ustawy o podatku rolnym, Naczelnego Sądu Administracyjny w wyroku z 12 lutego 2016 r., sygn. akt II FSK 3601/13.

NSA stwierdził, że jednym z warunków uznania gruntów za gospodarstwo rolne jest ich łączna powierzchnia, określana mianem normy obszarowej. Jeżeli łączna powierzchnia gruntów stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu jednej osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej przekracza 1 ha użytków rolnych jest to gospodarstwo rolne w rozumieniu komentowanego artykułu. Analizując treść definicji gospodarstwa rolnego zawartej w art. 2 ust. 1 ustawy o podatku rolnym trzeba zauważyć, że ma ona charakter wyczerpujący. Nie wynika z jej treści jak, i z treści innych przepisów ustawy o podatku rolnym konieczność jej uzupełniania lub modyfikowania. Stąd też użyte w tej definicji pojęcia powinny być rozumiane zgodnie z ich brzmieniem.

Ustawa o podatku rolnym posługuje się pojęciem „posiadania”, który to termin jest techniczno – prawnym pojęciem z kodeksu cywilnego. Wobec faktu, że wspomniana ustawa nie zawiera odmiennego uregulowania znaczenia tego terminu, a także nic innego nie wynika z jej treści i celu to, w myśl wykładni systemowej, w pełni uzasadnionym jest pogląd, iż chodzi o instytucję prawną unormowaną i zdefiniowaną w art. 336 Kodeksu cywilnego. 

Nawiązując do cywilistycznej konstrukcji posiadania należy wskazać, iż posiadanie jest stanem faktycznym, polegającym na faktycznym władztwie, przez które rozumie się samą możność władania rzeczą. Zakres tego władztwa ustawodawca sprecyzował w art. 336 Kodeksu cywilnego, poprzez odwołanie się do definicji posiadacza jako podmiotu wykonującego określone władztwo nad rzeczą cudzą. Jak stanowi przepis, posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).

Z przepisu art. 2 ust. 1 ustawy o podatku rolnym nie wynika, by chodziło w nim o posiadanie wyłącznie samoistne. Nie tylko element własności statuuje pojęcie gospodarstwa dla potrzeb podatku rolnego. Równorzędne znaczenie należy przypisywać także posiadaniu gruntów, które zostały określone w przedmiocie opodatkowania podatkiem rolnym. W wyroku z dnia 4 stycznia 2006 r., sygn. akt I SA/Sz 526/05 WSA w Szczecinie podkreślił, że gospodarstwo rolne tworzą zarówno grunty, które stanowią własność, jak i te, które znajdują się w posiadaniu osoby prawnej lub fizycznej, bez rozróżniania jakiego rodzaju ma być to posiadanie (za: S. Presnarowicz. Podatki i opłaty lokalne. Podatek rolny. Podatek leśny. Komentarz. ABC 2008).

Podobnie w doktrynie przyjmuje się, że z definicji gospodarstwa rolnego wynika, że do łącznej powierzchni gruntów gospodarstwa zalicza się grunty stanowiące nie tylko własność podatnika, ale także znajdujące się w jego posiadaniu. Posiadanie przy tym należy rozumieć zgodnie z Kodeksem cywilnym. W praktyce również wydzierżawione grunty należy zaliczać do normy obszarowej gospodarstwa rolnego (tak L. Etel, B. Pahl, M. Popławski w Komentarzu do ustawy o podatku rolnym w systemie LEX; P. Borszowski, K. Stelmaszczyk. Komentarz do ustawy o podatku rolnym (w:) Podatki i opłaty lokalne. Podatek rolny. Podatek leśny. Komentarz – dostępny w systemie LEX).

Oceny tej nie zmienia brzmienie art. 3 ust. 3 ustawy o podatku rolnym, zgodnie z którym, jeżeli grunty gospodarstwa rolnego zostały w całości lub w części wydzierżawione na podstawie umowy zawartej stosownie do przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników lub przepisów dotyczących uzyskiwania rent strukturalnych, podatnikiem podatku rolnego jest dzierżawca. Z tego przepisu organ wywiódł, że powierzchnia dzierżawionych gruntów zostałaby wliczona do normy obszarowej z art. 2 ust. 1 ustawy o podatku rolnym wyłącznie wtedy, gdyby doszło do zawarcia umów dzierżawy stosownie do ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników lub uzyskiwania rent strukturalnych. Stanowisko to jest błędne, ponieważ przepis ten reguluje zmianę osoby podatnika podatku rolnego w przypadku zawarcia umowy dzierżawy w tej specyficznej konfiguracji. Nadto ustawodawca wprowadzając definicję gospodarstwa rolnego w art. 2 ust. 1 ustawy o podatku rolnym wskazuje wyłącznie na kwestię własności lub posiadania gruntu nie wymagając, by dzierżawca był podatnikiem podatku rolnego od gruntów objętych w dzierżawę.