Ustanie małżeńskiej wspólności majątkowej w trakcie egzekucji.
Jak ma postąpić wierzyciel, co ma zrobić organ egzekucyjny w przypadku, gdy tytuł wykonawczy został wystawiony na zaległości podatkowe, które dotyczyły nieruchomości objętej ustawową wspólnością majątkową małżonków, a następnie został orzeczony rozwód?
WSA w Lublinie w wyroku z 19 marca 2021 r. sygn. akt I SA/Lu 643/20 odpowiadał na pytanie: Czy organ egzekucyjny po uprawomocnieniu się orzeczenia o rozwodzie małżonków, w stosunku do których wcześniej (tzn. przed orzeczeniem rozwodu) wystawiony został tytuł wykonawczy, zasadnie nie przystąpił do egzekucji na podstawie dalszego tytułu wykonawczego, z uwagi na niespełnienie przez ten tytuł wymagań wynikających z art. 26c § 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji?
Tytuł wykonawczy dotyczył zaległości w podatku od nieruchomości przypadającym od nieruchomości, które, gdy powstało zobowiązanie podatkowe, objęte były ustawową wspólnością majątkową małżonków. Wierzyciel przekazał do organu egzekucyjnego, dalszy tytuł wykonawczy celem prowadzenia egzekucji z nieruchomości dołączając do wniosku informację o orzeczeniu o rozwodzie.
Zgodnie z art. 29 § 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji organ egzekucyjny nie przystępuje do egzekucji i zawiadamia wierzyciela o przyczynach nieprzystąpienia do egzekucji, jeżeli tytuł wykonawczy nie spełnia wymogów określonych w art. 27 § 1 i 2 (pkt 3).
W razie potrzeby prowadzenia egzekucji przez więcej niż jeden organ egzekucyjny lub zabezpieczenia należności hipoteką przymusową, w tym hipoteką morską przymusową, wierzyciel wydaje dalszy tytuł wykonawczy (art. 26c § 1 stawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji). Dalszy tytuł wykonawczy jest pochodną tytułu wykonawczego, dlatego zawiera informację wierzyciela o nadaniu temu tytułowi klauzuli o skierowaniu tytułu wykonawczego do egzekucji administracyjnej. Dalszy tytuł wykonawczy ma taką samą moc prawną jak oryginalny tytuł wykonawczy. Z powyższego wynika, że dalszy tytuł wykonawczy skierowany do egzekucyjnej realizacji, będący wprost pochodną tytułu wykonawczego pierwotnego nie może różnić się od tytułu pierwotnego (również podmiotowo, co do zakresu odpowiedzialności).
Kiedy wierzyciel obejmuje tytułem wykonawczym wspólne zobowiązanie małżonków, za które odpowiadają oni na zasadach solidarności, stosownie do treści art. 27c ustawy o postępowaniu egzekucyjnym ma on obowiązek wystawić tytuł wykonawczy przeciwko małżonkom, jako zobowiązanym na zasadach solidarności. Wówczas egzekucja może zostać skierowana zarówno do majątku wspólnego zobowiązanych małżonków, jak też ich majątków osobistych.
Kolejno WSA w Lublinie zwrócił uwagę na wywód prawny Sądu Najwyższego zaprezentowany w uchwale z dnia 17 kwietnia 2015 r., sygn. III CZP 9/15, odnoszącej się do solidarnego charakteru zobowiązania podatkowego małżonków i istoty tej solidarności w prawie podatkowym. W uchwale tej Sąd Najwyższy przyjął, że „wierzyciel jednego z małżonków po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej może prowadzić egzekucję z udziału tego małżonka we własności nieruchomości wchodzącej poprzednio w skład majątku wspólnego”.
Odwołując się do uchwały z dnia 28 lipca 1993 r., sygn. akt III CZP 95/93, Sąd Najwyższy przyjął, że współwłasność w częściach ułamkowych powstała po ustaniu wspólności ustawowej ma charakter zbliżony do współwłasności majątku spadkowego w rozumieniu art. 1035 Kodeksu cywilnego, do której przepisy o współwłasności stosuje się tylko odpowiednio.
Sąd Najwyższy przyjął, iż status majątku wspólnego małżonków po ustaniu wspólności ma być oceniany z odwołaniem się do zasad ustalonych dla majątku spadkowego, który do chwili jego podziału traktowany jest w szczególny sposób. Na majątek ten składa się kompleks praw tworzących odrębną masę majątkową, a spadkobiercom przysługuje, oprócz praw do poszczególnych składników majątku spadkowego, samodzielne prawo podmiotowe w postaci udziału w masie spadkowej, które może być przedmiotem obrotu prawnego (art. 1051 Kodeksu cywilnego).
Sąd Najwyższy wskazał również, że status majątku małżonków w ustroju wspólności ustawowej jest determinowany postanowieniami art. 31 – 46 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Wspólność majątkowa w czasie jej trwania ma charakter łączny (bezudziałowy). Po jej ustaniu udziały małżonków w majątku wspólnym są co do zasady określone jako równe, jednak z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku, przy czym ocena ta powinna uwzględniać także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
Przepisy o wspólności ustawowej małżeńskiej określają status tej masy majątkowej i jej składników zarówno w okresie jej trwania, jak i w związku z jej ustaniem. Z chwilą ustania wspólności ustawowej małżeńskiej wygasa ustalone w art. 42 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy na czas jej trwania wyłączenie możliwości zaspokojenia się wierzyciela jednego z małżonków z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Natomiast w art. 43 § 1 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy ustawodawca stanowczo określił wysokość udziału każdego z małżonków w majątku wspólnym, dającego się oznaczyć już z chwilą ustania wspólności i odnoszącego się do każdego przedmiotu wchodzącego w skład tej masy majątkowej. Odmienne określenie ich wysokości konstytutywnym orzeczeniem sądu zależy od tego, czy uprawniony małżonek wystąpi z żądaniem przewidzianym w art. 43 § 2 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zgłoszenie tego żądania nie jest ani obowiązkowe, ani obwarowane żadnym terminem.
Dalej Sąd Najwyższy wyraził przekonanie, że stwierdzenie, iż majątek wspólny po ustaniu wspólności małżeńskiej ma status współwłasności w częściach ułamkowych, która obejmuje poszczególne przedmioty wchodzące w jego skład, wystarczająco uzasadnia wniosek o istnieniu prawnej możliwości prowadzenia egzekucji z udziałów w tych przedmiotach w zakresie, w jakim przysługują one małżonkowi będącemu dłużnikiem. Udziały te należy traktować jako prawa zbywalne, a więc co do zasady podlegające egzekucji (por. art. 831 § 1 pkt 3 Kodeksu postępowania cywilnego), których zbycie może przynieść dochód potrzebny do zaspokojenia wierzyciela.
Przepisy art. 1036 Kodeksu cywilnego w związku z art. 46 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy uzależniają od zgody małżonka jedynie rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do majątku wspólnego, co oznacza jedynie czynności prawne, których celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie albo zniesienie prawa majątkowego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 września 1996 r., sygn. akt III CZP 97/96). W razie skierowania egzekucji do udziału w przedmiocie należącym do majątku wspólnego po jej ustaniu może dojść do przeniesienia tego składnika majątku dłużnika (udziału we własności lub innym prawie) na inny podmiot, jednak podstawą tego przesunięcia nie jest czynność prawna. W przypadku egzekucji z udziału w nieruchomości przejście prawa do niego na nabywcę następuje na podstawie postanowienia o jego przysądzeniu (art. 999 § 1 w związku z art. 1004 Kodeksu postępowania cywilnego). Nie dochodzi wówczas do rozporządzenia udziałem w rozumieniu art. 1036 Kodeksu cywilnego w związku z art. 46 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Przepisy te mogą być zatem traktowane jako wyłączające lub ograniczające możliwości prowadzenia egzekucji z udziału w przedmiocie stanowiącym składnik majątku wspólnego po ustaniu wspólności małżeńskiej.
Następnie WSA w Lublinie wskazał, że za niezasadne należy przyjąć stanowisko organu nadzorczego, że okoliczność ustania małżeństwa powoduje, iż tytuł wykonawczy wystawiony na oboje małżonków nie jest prawidłowy. Zdaje się to dostrzegać poniekąd sam organ, stwierdzając, iż w chwili obecnej nieruchomości, w stosunku do których kierowana jest egzekucja nie stanowią majątku wspólnego zobowiązanego i jego małżonka, ale majątek osobisty każdego z byłych małżonków w udziałach ˝, w związku z czym nie ma przeszkód co do dochodzenia zaległości z majątków zobowiązanych, w tym z udziałów (po ˝) w tych nieruchomościach. W tym kontekście niezrozumiałe i niekonsekwentne jest stanowisko organu, kiedy uważa dalszy tytuł wykonawczy przedstawiony do egzekucji, wystawiony prawidłowo na podstawie art. 27c ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji za niespełniający wymogów określonych w art. 27 § 1 i 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Zdaniem Sądu, kiedy wierzyciel obejmuje tytułem wykonawczym wspólne zobowiązanie małżonków w podatku od nieruchomości, za które odpowiadają oni na zasadach solidarności, stosownie do treści art. 27c ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji ma on obowiązek wystawić tytuł wykonawczy przeciwko małżonkom, jako zobowiązanym na zasadach solidarności.
